Doktershûs, Smelbrêge 6, Stiens. Gebouwd 1838, gerestaureerd 2012-2014.

Doktershûs, Smelbrêge 6, Stiens. Gebouwd 1838, gerestaureerd 2012-2014.

Open Monumentendag 2016 staat in het teken van ‘Iconen en Symbolen’. Daarmee wordt bij deze 30ste editie van het evenement verwezen naar beelden en tekens met een bijzondere extra betekenis. De monumenten hebben een iconische waarde in het landschap of in de stad. Het Doktershûs in Stiens (1838) is een icoon van het neoclassicisme in Stiens. Op 10 en 11 september worden speciale rondleidingen gehouden.

Het neoclassicisme is een stroming die in de tweede helft van de 18e en het eerste kwart van de 19e eeuw streefde naar heldere en zuivere vormgeving. Men zette zich af tegen de overdaad van de barok en de luchtige rijke decoratie van de rococo periode. In de architectuur kreeg men hernieuwde aandacht voor de klassieken. Men liet zich inspireren door de antieke Griekse en Romeinse bouwkunst. Ieder land gaf zijn eigen interpretatie. In Frankrijk waren overheden de belangrijkste opdrachtgevers, in Engeland particulieren die grote landhuizen lieten bouwen.

Ook in Nederland kennen we voorbeelden. De gegoede burgerij in Friesland had in die tijd een voorliefde voor huizen met een strakke symmetrisch opgebouwde gevel met dubbele ramen links en rechts van een centrale monumentale middenpartij. Daarin geeft de voordeur toegang tot de hoofdgang van de woning. De middenpartij aan de voorgevel kreeg vaak elementen ontleend aan de klassieke bouwkunst. De huizen zijn nagenoeg vierkant van vorm en soms zijn er ook accenten in het midden van de zijgevels. In Friesland zijn dergelijke huizen tot laat in de negentiende eeuw gebouwd: pastorieën, notariswoningen en dokterswoningen. Bijzonder is dat er ook een vereniging is van bewoners van dergelijke huizen: Vereniging Klassicistisch wonen Friesland.

Gerrit van der Meulen, architect: uitleg opbouw en ornamenten 'kajút' Doktershus, Stiens.

Gerrit van der Meulen, architect: uitleg opbouw en ornamenten ‘kajút’ Doktershus, Stiens.

Het Doktershûs in Stiens is een typisch en vroeg voorbeeld van de neoclassicistische stijl in Friesland. De dakkapel, in het Fries kajút genoemd, trekt buiten alle aandacht. Deze bekroont de neoclassicistische gevel en de vormgeving is van voorname eenvoud. De houten pilasters (of penanten) die het segmentvormige fronton lijken te dragen, maken de kapel schijnbaar hoger. De bovenkant is afgesloten met in hout uitgesneden kapiteeltjes in de Ionische stijl. De dakkapel wordt geflankeerd door bolle kantstukken. De verloren gegane attiek aan weerszijden is bij de restauratie (2012-2014) opnieuw aangebracht evenals de houten schoorsteenbekroningen op de schoorsteenborden. Een attiek is een decoratief element op de kroonlijst, oorspronkelijk een ‘Attische’ verdieping, genoemd naar Attica, een Grieks schiereiland. Na restauratie is de dakkapel geschilderd in de oude kleuren mergelwit, Bentheimer grijs en zandgeel.

Entrée; schilderingen in de gang

Entrée. Schilderingen in de gang.

Centraal ornament in hoofdgang

Centraal ornament in hoofdgang. Foto Edward Roussou.

Binnen wordt de bezoeker in de monumentale centrale gang verwelkomd door bijzondere schilderingen: met de hand geschilderde imitatie marmerpanelen tot lambriseringshoogte en een zuil-motief met daarop een geschilderde vaas met bloemen. Deze decoratieve lambrisering is later voorzien van een plantrank in Art Nouveau stijl. Het stuc-plafond is rijk versierd met vergulde ornamenten. De Engelse neogotische laat negentiende-eeuwse mozaïekvloer staat aan het begin van het industriële tijdperk.

De schilderingen in de gang zijn tegelijk met de bouw van het achterste deel van het pand in 1894 gerealiseerd en bij de restauratie van 2012-2014 zijn de schilderingen die verstopt waren achter betimmeringen en stuclagen weer door hedendaagse deskundige ambachtslieden te voorschijn gehaald en hersteld waar nodig. Deskundigen noemen de gang uniek omdat nog maar weinig van dergelijke rijk gedecoreerde entrées uit die tijd over zijn.

Behang 1860, imitatie-eikendeuren. Beide reconstructie

Behang 1860, imitatie-eikendeuren. Beide reconstructie. Foto Edward Roussou.

Glaspaneel tochtdeur (Bouvy te Dordrecht)

Glaspaneel tochtdeur (Bouvy te Dordrecht). Foto Edward Roussou.

Andere verrassingen in de woning zijn diverse originele plafonds en twee reconstructies van teruggevonden behang, één uit de tijd van de bouw (1838) en de ander uit het einde van de negentiende eeuw. Het behang markeert de overgang van het ambachtelijke naar het industriële tijdperk. Een fraai geëtste ruit met een bloemboeket, landschapje met zwaluwen en draperieën van de glasfabriek Bouvy Dord[rech]t bevindt zich in de deur tussen het voor- en achterhuis.

Stiens apotheek

Apotheek. Stopflessen (19e eeuw), microscoop, schenkkannen, zalfpotten en diverse objecten: schenking Mevrouw T. Poppinga (Uithuizermeeden). Milligram-balans (vermoedelijk nog van dokter Hooghoudt), 3 stopflessen (19e eeuw), schenkkan en zalfpotten: schenking Mevrouw W. Bosma-Ollemans (Dronrijp). Grammenweegschaal: schenking De Eenhoorn, Centrum voor Farmaceutisch Erfgoed (Urk).

In de in oude glorie herstelde dorpsapotheek, geheel met negentiende-eeuwse opstandflessen, pillendoosjes en andere benodigdheden, waant u zich weer in vroeger tijden toen de pillen nog ambachtelijk gemaakt werden. Een historische apotheek ‘aan huis’ in een Doktershûs is vrij uniek in Nederland.

DE RONDLEIDINGEN ZIJN OP BEIDE MIDDAGEN VOLGEBOEKT.

Zaterdag 10 en zondag 11 september 13.00 u. – 17.00 u.

U bent welkom na aanmelding via https://stinze-stiens.nl/nieuws/agenda/

Vanwege de beperkte ruimte is het pand alleen toegankelijk via een rondleiding. Deze rondleiding duurt ca. 45 minuten. Helaas is het pand niet toegankelijk voor rolstoelen en rollators. Binnen is voldoende zitgelegenheid tijdens de rondleiding.

Start laatste rondleiding 16.00 u.
Adres: Smelbrêge 6, Stiens (zij-ingang)