Blog 22. Bokashi goed voor de bollen.

11 oktober 2019
Tekst: Willem van Riemsdijk
Foto's: Trudy van Riemsdijk-Zandee (tenzij anders vermeld)

Op 4 februari 2019 schreef ik de blog ‘De Bodem is de Basis (voor de bollen)’. Daarin beschrijf ik vrij uitvoerig wat Bokashi is en hoe wij daarmee een begin maakten dit jaar. Hieronder geef ik wat meer details over de ervaringen met de Bokashi tot nu toe.

Ik was het al eerder van plan om Bokashi te gaan maken maar keek op tegen de ‘berg’ extra werk. Tot vorig jaar lieten we de ‘bergen’ organisch materiaal en snoeihout grotendeels afvoeren. Als je dat niet meer doet zul je ruimte moeten vrijmaken om het materiaal zelf te verwerken. We streven nu naar minimale inputs van buiten en minimale export. Zo veel mogelijk dus circulair werken. Nu alle eigengemaakte Bokashi verwerkt is op het terrein moet ik zeggen dat het werk me is meegevallen en dat het buitengewoon bevredigend is om zo te werken. Ik heb er ook alle vertrouwen in dat de nieuwe manier van werken gecombineerd met het gefaseerd maaien goed zal zijn voor de bodem, bodemleven, insecten en de bollen.

Bij het Bokashi proces vindt fermentatie plaats onder uitsluiting van lucht. Hierbij wordt materiaal gefermenteerd, maar neemt het niet verder in omvang af. Je kunt het vergelijken met het maken van zuurkool uitgaande van witte kool. Een van de voordelen van Bokashi die worden geclaimd is dat het organische stofgehalte van de bodem bij toevoeging van Bokashi hoger wordt vergeleken met de situatie waarin dezelfde hoeveelheid materiaal eerst volledig wordt gecomposteerd en dan op de bodem gebracht. Zowel Bokashi als compost verbeteren de structuur van de bodem. Het is mogelijk dat bij het maken van Bokashi het positieve effect op de verbetering van de bodemstructuur, met alle positieve gevolgen die dat met zich meebrengt, groter is dan wanneer er compost wordt gemaakt. Dit is niet onaannemelijk omdat bij Bokashi er meer materiaal voor het bodemleven beschikbaar komt dan bij composteren. In het laatste geval is er al veel materiaal afgebroken in de composthoop. Helaas is het niet eenvoudig om dit soort verschillen goed te meten in de praktijk.

In januari heb ik een bak van ca. 3 kuub voor 2/3 gevuld met organisch materiaal dat we het jaar daarvoor elders op een hoop hadden gezet, gemengd met een vrij hoog aandeel takkenhaksel en rondom afgedekt met landbouwplastic om het af te sluiten van de lucht. Ik heb een bacteriemengsel en schelpengruis in de aanbevolen verhoudingen toegevoegd. Ik heb geen kleimineralen toegevoegd. Klei is al een belangrijk bestanddeel van onze grond en komt met het wieden vanzelf in de bak.

Naar mijn idee is het praktisch om de bak in een korte periode te vullen. Dat betekent dat het materiaal dat vrijkomt in de tuin deels al langer op een hoop ligt (momenteel in een bak van eveneens 3 kuub). Het materiaal is dus al deels  ruwe compost geworden voordat het de Bokashi bak in gaat. Hierdoor wordt het verschil met het compostproces natuurlijk wel kleiner wat betreft de hoeveelheid materiaal die beschikbaar komt voor het bodemleven.

Ik heb de Bokashi hoop pas heel recent, begin oktober, geopend, omdat ik nu meer tijd heb om daaraan aandacht te besteden, maar zoals hierna blijkt is dit ook een gunstig tijdstip voor toepassing in onze tuin. Het materiaal ruikt heel licht zuur en is redelijk homogeen van samenstelling. De houtsnippers zijn nog zichtbaar. Om het materiaal nu toe te passen heeft het voordeel dat de grond goed vochtig is en dat het regenachtig weer is. De wormen zitten nu dicht onder het bodemoppervlak en de Bokashi kan nu goed door het bodemleven worden verwerkt. De bollen worden onder de grond voor de winter al actief en toepassing van Bokashi op dit tijdstip is dus waarschijnlijk ook gunstig voor de ontwikkeling van de bollen.

De Bokashi is als mulchlaag gebruikt bij de wilde rozenhaag waarin ook een paar berberissen zijn geplant. De grond op die plek heeft een vrij slechte structuur. De haag bevindt zich op een stukje grond dat we kort geleden gekocht hebben. De verwachting is dat de bodemstructuur zal verbeteren waardoor de haag beter zal gaan groeien. 

Een minder goede bodemstructuur en te weinig actief bodemleven kan zich ook uiten in de vorming van een moslaag. Dit komt bij ons op het terrein her en der voor, maar niet onder grotere bomen. De Bokashi is uitgestrooid op een aantal van de grote perken waar veel stinzenbollen groeien. De verwachting is dat het mos probleem sterk zal verminderen en uiteraard hopen we dat de bollen zich nog beter zullen ontwikkelen dan to nu toe. De kalk in de Bokashi is goed voor de bollen en ook om mos te voorkomen, maar zonder actief bodemleven gaat het niet. Het organisch materiaal in de Bokashi zorgt voor de stimulering van het bodemleven. In het vroege voorjaar kan dit nog extra worden gestimuleerd door toepassing van compostthee. Dit beschrijf ik in de blog ‘Compostthee, “high tea” voor het bodemleven in de stinzenfloratuin’.

Dit jaar heb ik de perken in fasen gemaaid. Dus niet alles tegelijk. Ik maai met de zeis. Een voordeel is dat je het werk beter kunt verdelen.

De begroeiing van de perken is Zevenblad en ook steeds meer kruiden er bij gemengd, zoals Dagkoekoeksbloem, Kruipende Boterbloem, Paarse morgenster, Akelei, Campanula, Paardenbloem. Helaas komt er langzamerhand ook meer gras in. Een deel van het terrein heb ik pas op 20 augustus voor het eerst gemaaid. Dat is goed bevallen. Ik laat het maaitijdstip afhangen van hoe hard de zaak groeit en ook probeer ik planten zo veel mogelijk zaad te laten zetten. Dit geldt zeker voor de bollen (behalve voor de Daslook die we bestrijden). Er is ook meer bloei in de perken door het gefaseerd maaien.

We hadden dit jaar veel insecten in de tuin, wellicht mede door het nieuwe maaibeheer. Het visuele effect van gefaseerd maaien bevalt ons goed.
Het gefaseerd maaien heeft tot gevolg dat de bak waarin het materiaal tijdelijk wordt opgeslagen minder gauw volraakt. De hoop zakt al vrij snel in doordat het materiaal vrij snel deels verteert.

In november vindt er groot onderhoud aan de bomen plaats en wordt alle snoeihout en sprokkelhout van het terrein versnipperd middels een professionele hakselaar, die de hovenier huurt. Het onderhoud van de bomen besteden we uit aan de hovenier, vrijwel al het overige werk doen we zelf. Het meeste blad laten we in de herfst en winter liggen. Dit blad verteert in het algemeen vrij snel. Het positieve effect van Lindebomen is dat het blad snel verteert en dat de bodem niet of nauwelijks verzuurd. Ook Iepenblad, het blad van de Kaukasische vleugelnoot en het blad van de meeste struiken verteert snel. Esdoorn blad gaat iets langzamer en blad van de Eik nog langzamer. Op de paden wordt het blad verwijderd en een deel van het Eikenblad wordt ook verwijderd. Blad kan prima gebruikt worden om er Bokashi van te maken. Bij het opzetten van de hoop worden de diverse componenten, groenafval, blad, takkenhaksel tegelijk met de toevoegingen gemengd. Alternatief zou zijn om compost te maken in plaats van Bokashi. Ik zou bijvoorbeeld van de verschillende hopen een menghoop kunnen maken, het plastic achterwege laten en dan de zaak verder te laten composteren. Ik schat dat het ongeveer even veel werk is of ik nu Bokashi maak of compost op deze manier. De hamvraag is met welk proces in onze situatie het beste resultaat wordt bereikt. Voorlopig ga ik ervan uit dat de Bokashi minimaal een vergelijkbaar en waarschijnlijk een wat beter resultaat zal geven.