Blog 24. Hekken, Hagen en Heggen: beschutting tegen de wind, biodiversiteit, mooi

26 februari 2021
Tekst: Willem van Riemsdijk
Foto's: Trudy van Riemsdijk-Zandee (tenzij anders vermeld)

Het verschil tussen een haag en een heg is volgens Wikipedia dat een haag één maal per jaar wordt geknipt, zoals een beukenhaag of een haag van liguster. Een heg mag meer uitgroeien en onderhoud is maar eens in de twee of drie jaar nodig. Een bijzonder boekje verscheen in 2002 (2e ed. 2003), geschreven door Thomas van Slobbe, met een handleiding door Jef Gielen en prachtige tekeningen van Jaap Dirkmaat. De titel is veelzeggend: Een vlechtheg heeft geen haast.

Een bijzonder type heg is de vlechtheg of een heg die ‘gelegd’ wordt. Dit principe werd al in de oudheid gebruikt om terreinen af te schermen. Daarover schreef ik in de blog van 21 november 2016. In dit geval worden de bomen en struiken van de heg na een aantal jaren aan de voet ingezaagd en plat gelegd, waarbij ervoor wordt zorg gedragen dat de boom verbonden blijft met de stam en niet afbreekt. De bomen en struiken lopen daarna snel weer uit over het hele oppervlak van de plat of schuin gelegde stam. Op die manier kan er zich vrij snel een ondoordringbare levende afscheiding vormen. Dit soort gelegde heggen kent een enorme biodiversiteit. Allerlei soorten dieren kunnen hiervan profiteren, vlinders, vogels, zoogdieren en vele soorten insecten. Doordat deze heg weer mag uitgroeien kunnen de bomen en struiken ook in bloei komen, wat bij een haag veel minder of niet het geval is.

De bloei van diverse inheemse bomen en struiken levert niet alleen voedsel voor bijen en hommels en vlinders maar is ook een fraai gezicht.

Zo’n heg kan nog meer visuele en natuurwaarde krijgen als op ruime afstand van elkaar bomen de kans krijgen om zich te ontwikkelen tot solitaire bomen. Deze bomen staan in de heg, maar worden niet ‘gelegd’. Vroeger deed men dit zodat de heg niet alleen een natuurlijke afscheiding bood maar ook zorgde voor de productie van geriefhout. Geriefhout is hout dat kan worden gebruikt voor allerlei toepassingen. Het leggen van een heg hoeft maar eens in de 20 jaar te gebeuren. Er is een mooi filmpje waarin een en ander wordt toegelicht door een Engelse boer uit het graafschap Devon: https://youtu.be/GHpfVFHdIpM. Onderzoek heeft aangetoond dat er meer dan 2000 soorten organismen voorkomen in dergelijke fraaie heggen. De heggen die in dit filmpje worden getoond zijn prachtig maar vergen behoorlijk wat ruimte, die niet overal beschikbaar is. In het volgende filmpje is iemand bezig met het leggen van een oude heg pic.twitter.com/ZxEZV4vo6S . 

De magistrale Vleugelnoot in onze tuin die vermoedelijk geplant is ten tijde van de tuinaanleg in 1868, is in 1972 of 1973 omgewaaid en is blijven liggen met verbinding naar de hoofdstam. Op deze dikke vrijwel horizontale stam is in de afgelopen 50 jaar een heel nieuw ‘bos’ gegroeid van uitlopers, die elk voor zich nu forse bomen zijn. Deze boom is dus door de natuur ‘gelegd’ en heeft de kans gekregen om als een solitaire boom weer uit te kunnen groeien met een fantastisch mooi resultaat. Het is dus mogelijk om ook relatief oude dikke bomen te ‘leggen’ en weer uit te laten groeien.

Het is ook mogelijk om een nieuwe heg aan te planten en die na een aantal jaren te leggen als een vlechtheg. Indien gewenst kan zo’n heg vrij compact gehouden worden zoals op de foto hier linksonder te zien is.

In Nederland zijn de Maasheggen het bekendste voorbeeld van een oud cultuurlandschap met fraaie vlechtheggen. Zie: https://www.maasheggenunesco.com en https://omroeplvc.nl/vrijwilligers-maasheggen-maken-kans-op-erfgoedprijs/

In Friesland zijn in de Wouden nog veel heggen of houtwallen te vinden. Gelukkig is er weer aandacht voor herstel en behoud van deze landschapselementen, zowel vanuit de boeren zelf als vanuit Landschapsbeheer Friesland. Inheemse bomen en struiken die in aanmerking komen voor dit soort heggen zijn o.a.: Meidoorn, Sleedoorn, Vuilboom, Hondsroos, Gelderse roos, Hazelaar.

In onze tuin heeft op ons verzoek hoveniersbedrijf Woudgroen recent een aantal bomen die langs een vrij hoog hekwerk aan de rand van het terrein staan ‘gelegd’. Dit hekwerk is begroeid met klimop. Het hekwerk is in het vroege voorjaar van 2021 verlaagd tot een hoogte van 1,5 meter. De reden dat deze is verlaagd is dat de heg dan beter kan uitgroeien.

Vanaf de straat gezien is dit ook een fraaiere oplossing dan het hek dat er nu staat. Er zal wel regelmatig onderhoud nodig zijn aan de straatzijde. Idealiter kan de schutting op den duur geheel of grotendeels worden verwijderd.

We zijn benieuwd naar het resultaat en in hoeverre dit vogels en insecten zal trekken. Als de heg goed dicht wordt heb je ook in de winter voldoende visuele afscherming en kunnen vogels er veilig nestelen. Een vlechtheg kan vogels ook meer bescherming bieden tegen katten. Momenteel zijn er minimaal 5 katten uit de buurt die dagelijks in de tuin rondstruinen. Dit beperkt momenteel de mogelijkheid voor vogels om veilig te kunnen nestelen. Een dichte heg is een meer natuurlijke plek om te nestelen voor vogels dan het ophangen van nestkastjes.