26 februari 2021
Tekst: Willem van Riemsdijk
Foto's: Trudy van Riemsdijk-Zandee (tenzij anders vermeld)
Het weer maakte een enorme omslag. Van ijs en sneeuw gingen we naar een meer dan warme lentezon. In de tuin gaat het hard. De eerste Winterakonieten raken al uitgebloeid maar insecten wisten de bloemen die nu ver openstonden te vinden. In het bosje in de tuin breiden ze gestadig uit. Op die plek zijn we gestart met het maken van een ‘gelegde’ heg.
Voor en rond de Kaukasische vleugelnoot staan de Sneeuwklokken er prachtig bij en de Bonte krokus kleurt mooi paars. Wellicht heeft de bokashi goed zijn werk gedaan. De Boerenkrokus hebben wij niet in de tuin en dat houden we ook zo. Hierna leggen we uit waarom.
Beide soorten krokus kunnen massaal voorkomen en vormen als de zon schijnt en de bloemen open staan een prachtig tapijt van licht paarse bloemen. De Bonte krokus werd al in de 16e eeuw aangeplant in tuinen. Deze krokus komt vooral voor met paarse bloemblaadjes waarbij de punt van het bloemblaadje donkerder paars is. Wit bloeiende en gestreepte exemplaren komen ook voor.
In de 17e eeuw werd hij al op grote schaal gekweekt in Nederland en een bepaalde variëteit met wat grotere bloemen stond internationaal bekend als de Dutch Crocus. Een geel bloeiende krokus was in de 17e eeuw erg geliefd. Eind 18e en gedurende een groot deel van de 19e eeuw was de Nederlandse variant van de Engelse landschapsstijl de dominante tuinstijl in Nederland. In het Noorden ontstond een variant die bekend staat als de Slingertún. Deze tuinen werden ontworpen door Roodbaard en later door Gerrit Vlaskamp. In sommige van deze terreinen die nu nog bestaan komt een rijke stinzenflora voor. De krokus die hier meestal voorkomt is de Bonte krokus.
Bonte krokus en Sneeuwklokjes rond de Kaukasische vleugelnoot bij Stinze Stiens.
Bonte krokus in verschillende kleurschakeringen bij Stinze Stiens.
George Maw, Monograph of the Genus Crocus, 1886. Crocus vernus.
Op de afbeelding in het boek legden we een Crocus vernus uit de tuin met bol. De maat klopte precies. Maw heeft de crocussen op ware grootte afgebeeld.
George Maw, Monograph of the Genus Crocus, 1886. Crocus tommasinianus.
Er zijn meerdere boeken geschreven die de verschillende soorten wilde krokus en hun voorkomen in de natuur beschrijven. Veruit het mooiste boek naar ons idee over krokussen dat ook nog heel informatief is, is het boek van de Engelsman George Maw, Monograph of the Genus Crocus, 1886. Het boek is schitterend geïllustreerd met vaak afbeeldingen op ware grootte. Bij de kunstzinnige afbeeldingen wordt ook vermeld in welke maand en soms op welke dag van het jaar de afbeelding is gemaakt naar een fysiek voorbeeld. Niet alleen boven de grond verandert de plant tijdens het groeiseizoen, maar ook onder de grond. Alle belangrijke stadia worden in beeld gebracht. De Bonte krokus bloeit meestal begin Maart. De zaaddoos van deze krokussen komt pas ruim na de bloei boven de grond. Op het St. Vituskerkhof in Stiens staat de Bonte krokus volop. De voormalige koster verzamelde met regelmaat de zaaddozen, liet ze drogen en zaaide ze weer uit.
Bonte krokus op het St. Vituskerkhof in Stiens. 27 februari 2021. Foto: Stinze Stiens.
De afbeelding in Maw’s boek van de Bonte krokus of Crocus vernus met een zaaddoos is gemaakt op 8 juli. Als je er zeker van wilt zijn dat de plant zich ook via zaad kan verspreiden is het zaak om pas na ca. 21 juli te maaien. In mei maaien met de maaimachine op een wat hogere stand kan ook, de bladeren zijn dan plat gaan liggen en worden niet afgemaaid. De zaaddoos komt pas later boven de grond, verspreiding via zaad kan dan nog steeds plaats vinden. Als er echter vroeg en frequent gemaaid wordt zullen de zaden zich mogelijk niet kunnen ontwikkelen. De zaaddoos van de Boerenkrokus is afgebeeld op 14 mei, en komt dus aanzienlijk vroeger dan bij de Bonte krokus. Bij de Boerenkrokus kan er dus eerder gemaaid worden zonder dat er risico is dat de plant zich niet kan uitzaaien. Vermeerdering vindt ook vegetatief plaats door vorming van nieuwe bolletjes door de ‘moederplant’.
In de jaren ’70 van de vorige eeuw was de kweker Tubbergen heel populair. Deze kweker propageerde aanplant van verwilderingsbollen. De Boerenkrokus was onder andere bij hem te koop. De Bonte krokus wordt al lang niet of nauwelijks gekweekt. Beide soorten kunnen ook met elkaar kruisen.
Bij de Ennemaborg in Groningen zijn in de jaren 80 van de vorige eeuw Boerenkrokussen geplant, vooral rond de Borg. Ze staan momenteel plaatselijk zeer rijk massaal te bloeien. Als de omstandigheden geschikt zijn voor deze krokussen en het beheer is er op afgestemd dan kan er in een relatief korte periode al sprake zijn van indrukwekkende begroeiingen. Als de omstandigheden en/of het beheer niet goed zijn dan zullen ze zich niet of heel langzaam vermeerderen. Het is jammer dat er vrijwel niemand is die de historische Bonte krokus kweekt. Op historische terreinen zou deze soort ons inziens de voorkeur hebben boven de Boerenkrokus of andere varianten.
De oprijlaan van de State De Klinze in Aldtsjerk, is een van de rijkste vindplaatsen van de Bonte krokus in Friesland. Deze heeft een diepdonkere kleur. Wellicht is het een speciale variant.
Martenastate, Koarnjum: Bonte krokussen en Sneeuwklokjes. Foto;: Stinze Stiens.
In de Flora Frisica van Bruinsma uit 1840 wordt alleen de Bonte krokus vermeld en hij noemt twee locaties: Martenastate in Koarnjum en Wijdeveld, eveneens in Koarnjum. Wijdeveld lag ter hoogte van Martenenastate, maar meer westelijk aan de hoofdverbinding vanaf Leeuwarden.
Tot 1847 was het in bezit van nakomelingen van de eerste bewoner, Gosewijn van Wiedefelt, die het kasteel in het midden van de zeventiende eeuw liet bouwen. De laatste eigenaar was Louise Albertine Vegelin van Claerbergen, dochter van Valerius Lodewijk Vegelin van Claerbergen. Na haar overlijden werd het kasteel afgebroken en is er niets meer van te zien.
Jacob Stellingwerf, tekening van kasteel Widefelt bij Koarnjum, 1722. Bron: Archief Tresoar (Leeuwarden).
Atlas Schotanus 1664, Widefelt en Martena bij ‘Cornjum’. Bron: Archief Tresoar (Leeuwarden).
Atlas Eekhof (1849-1859), Wijdefelt en Martena-state bij Kornjum. Broń: Archief Tresoar (Leeuwarden).
Kasteelbos Nederhemert-Zuid met Sneeuwklokjes en Winterakonieten.
Nederhemert-Zuid, kasteelbos.
In het kasteelbos van Nederhemert-Zuid staan de Sneeuwklokjes nu nog fraai in bloei. De Winterakonieten zijn uitgebloeid. Deze voorjaarsbloeiers werden hier in de jaren 50 van de vorige eeuw geplant. Het was een initiatief van de familie Wassenaer, de eigenaren van het kasteel dat in de oorlog zwaar beschadigd werd. Zij begonnen er een stinzenplantenkwekerij. Het liep echter anders. Vanaf 1957 werd de Nederlandse staat eigenaar en Staatsbosbeheer de beheerder. Inmiddels is er een nieuwe eigenaar. Bijzonder is dat de Sneeuwklokjes hier massaal voorkomen.
Over beheer en de wonderbaarlijke vermeerdering van stinzenplanten berichten we later meer in een nieuw journaal.
Boerenkrokus in Park De Plantage in Culemborg. Foto: Stinze Stiens.
Culemborg, Park De Plantage.
In Culemborg is een fraai stadspark, ‘De Plantage’. Het was al vanaf het eind van de achttiende eeuw een geliefde plek. Midden negentiende eeuw krijgt de toen nog jonge tuinarchitect Louis Paul Zocher (1820-1915) opdracht een nieuw park te ontwerpen. Er zijn nog veel bomen uit die tijd en een prachtige vijver nog steeds naar het oorspronkelijke ontwerp. In dit park in Engelse landschapsstijl staat een enorme rijkdom aan Boerenkrokussen, die dit weekend wellicht nog voor het laatst te zien zijn want door het warme weer raken ze snel uitgebloeid.
Stinze Stiens
Bezoekadres: Smelbrêge 6, schuin tegenover de St. Vituskerk in het historische centrum
Toegang: Op afspraak. ‘Open tuindagen’, zie het Stinzenflorajournaal of de agenda op de website
Parkeren: gratis in Stiens
Openbaar vervoer: Bus 60 of 154 vanuit Leeuwarden, Halte Langebuorren.
Stinzenflora-monitor: voor informatie klik hier, over de Noordelijke Lustwarande, stinzenplanten in Noord-Nederland en Noord-Duitsland, locaties, soorten en bloeitijd.
